Effecten van sport en bewegen op schoolprestaties

Door: Bart Poot Ik heb voor mijn verjaardag een nieuw horloge gekocht, een smartwatch wel te verstaan. Zo eentje die je activiteiten, stappen, calorieën en slaap bijhoudt gedurende een dag. Mijn voornaamste reden om dit aan te schaffen is om dagelijks geconfronteerd te worden met mijn beweeg (lees: zit) gedrag. Dagen vliegen voorbij waarbij ik veel te veel gezeten heb. Terwijl ik weet en ook merk dat ik veel productiever, gezelliger en fitter ben als ik sport. Naast het sporten stimuleert het horloge mij ook om dagelijks voldoende in beweging te komen. Na een ochtend hardloop rondje kwam ik op de aperots en las ik een headline over “Effecten van sport en bewegen op de basisschool”; een rapport van het Mullier Instituut. Redenen om me hier eens wat meer in te verdiepen. Ik merk namelijk aan mezelf dat ik echt scherper en gefocuster ben op een dag dat ik gesport heb. Hier moet toch bewijs voor zijn? De afgelopen jaren is er veel onderzoek verricht naar de relatie tussen sport, bewegen en leerprestaties. De wetenschap is echter nog zoekende naar de exacte relaties en effecten. Er zijn gelukkig steeds meer aanwijzingen dat met extra beweging op school de leerprestaties van kinderen kunnen worden verbeterd (Hartman et al., 2015; Slingerland, 2014). Ik neem je mee in een samenvatting en vrije vertaling van het onderzoeksrapport van het Mulier Instituut.  

Leidt meer bewegen en/of sporten tot betere schoolprestaties?

De Nederlandse onderzoeksgroep SMART MOVES houdt zich bezig met onderzoek naar bewegen en schoolprestaties. Het lijkt een open deur dat er bewijs moet zijn tussen bewegen en schoolprestaties. Toch is die vraag vanuit onderzoeksperspectief niet zo makkelijk te beantwoorden. Uit studies van de afgelopen jaren blijkt dat er wisselende resultaten zijn (Collard et al., 2014) en maar weinig studies zijn van voldoende kwaliteit (Singh et al., 2012). Het blijkt in termen van onderzoek dus helaas niet zo makkelijk te bewijzen.

"Het lijkt dat sport en bewegen positief gerelateerd is aan schoolprestaties."

  Hieronder kort opgesomd wat wel bewezen is: Onderzoek bevestigt dat kinderen zich door bewegingsonderwijs motorisch beter ontwikkelen en fitter zijn (Collard et al., 2014).  Spelen en sporten zijn de ideale manier om kinderen kennis te laten maken met verschillende vormen van bewegen. Het is niet voor niets dat wij bij Monkey Moves de basis van 11 verschillende sporten in één seizoen aan leren. Kinderen ontwikkelen zich veelzijdig en ontdekken wat ze leuk vinden (en waar ze goed in zijn). Ook worden kinderen sociaal-vaardiger en krijgen ze meer zelfvertrouwen (wanneer er sprake is van een positieve ervaring met het spelen en sporten) (Bailey 2006; Collard et al., 2014). Door het bewegen kunnen ze zich beter concentreren, wat hun schoolprestaties ten goede komt (Hartman et al, 2015; van den Berg et al., 2016).  

1. Effecten op de hersenen

Er is bewijs dat dezelfde hersengebieden gebruikt worden voor zowel bewegingsactiviteiten als effectief, doelgericht leren (de zogenaamde executieve functies). Executieve functies horen bij het denkvermogen die nodig zijn om activiteiten te plannen en aan te sturen. Ze zorgen voor efficiënt, sociaal en doelgericht gedrag. Denk aan:

• Impulsbeheersing,
• Concentratie,
• Flexibiliteit,
• Prioriteiten stellen.

Kinderen die regelmatig bewegen kunnen informatie makkelijker filteren, kunnen zich beter concentreren en kunnen gemakkelijker prioriteiten stellen.

Het trainen van bewegingsvaardigheden kan zodoende een bijdrage leveren in het trainen van cognitieve vaardigheden (Diamond, 2000; Ridler et al., 2006). Volgens Trudeau (2010) zorgt fysieke activiteit ook voor toename van activatie van het centrale zenuwstelsel (alertheid), wat tot een bepaalde hoogte zorgt voor betere aandacht en dus het leren faciliteert. Stegeman (2007) geeft aan dat bewegen leidt tot een betere doorbloeding van de hersenen waardoor meer zuurstof naar de hersenen wordt getransporteerd. Chemische reacties die optreden door fysieke activiteit veroorzaken welbevinden en zorgen dat het geleerde beter wordt opgeslagen.  

2. Effecten op aandacht en concentratie

Fysieke activiteit, zoals bewegen in de klas en activiteiten in de pauze, heeft een klein maar positief effect op aandacht, concentratie, motivatie en het gedrag van kinderen in de klas (Collard et al., 2014). De wetenschap heeft geen eenduidig beeld over de type activiteit en de duur van de activiteit. Wel lijken met name coördinatie-oefeningen delen van de hersenen te stimuleren die ook betrokken zijn bij aandacht en concentratie. Zie hiernaast een leuke coördinatie oefening uit een les (ook heel makkelijk met stoepkrijt op straat te maken).    

3. Effecten op motorische- en beweegvaardigheden en fitheid

Bewegen zorgt voor een kleiner risico op overgewicht, minder kans op hart- en vaatziekten en diabetes op langere termijn.

Er is sterk bewijs dat sport en bewegen een positief effect heeft op de motorische- en beweegvaardigheden en fitheid van kinderen (Collard et al., 2014). Het effect is wel afhankelijk van de frequentie, duur, intensiteit, type activiteit en van de kwaliteit van de instructie. Dat is voor ons ook de reden om al onze docenten goed te scholen in het geven van instructies, waarbij de focus ligt op impliciet leren. Daarnaast is er sterk bewijs dat bewegen goed is voor je gezondheid (o.a. een kleiner risico op overgewicht, minder kans op hart- en vaatziekten en diabetes op de langere termijn) (Hartman et al., 2015). Onze slogan is niet voor niets:

Leer(t) kinderen een leven lang gezond bewegen.

   

4. Effecten op sociaal gedrag, zelfbeeld en zelfvertrouwen

Fysiek actieve kinderen denken positiever over zichzelf dan niet fysiek actieve kinderen

(Whitehead & Corbin 2000; Tremblay et al., 2000).  Belangrijke voorwaarden voor positieve effecten van sport en bewegen op zelfvertrouwen zijn positieve ervaringen, plezier en betrokkenheid van alle deelnemers (Bailey, 2006). Het hele sportklimaat en de docent spelen een hele belangrijke rol hierin. Zij kunnen op de juiste manier situaties en activiteiten inschatten en deze gebruiken om vaardigheden te verbeteren. Daarom gaan we bij Monkey Moves ook voor goed leren bewegen.

"Het effect dat gymmen heeft op het zelfvertrouwen van Dex. 💪 Hij groeit met de week! Hij wordt beter, sneller, handiger. Dex is echt goed met het gooien van ballen. 🏐 Hij springt van grote hoogte... 🎯 Hij is minder bang om te vallen."

 

5. Effecten op schoolprestaties, verzuim en uitval

Het effect van bewegen op schoolprestaties is onduidelijk: de onderzoeken vinden zowel positieve als geen effecten, maar in geen enkel geval negatieve effecten. Daarnaast is er licht bewijs voor vermindering van schoolverzuim en -uitval door een positievere houding, meer motivatie en meer betrokkenheid t.a.v. school (voortgezet onderwijs). Jaloers kijk ik naar het Finse schoolsysteem, waar in vergelijking met andere Europese scholen de minste lesuren en het minste huiswerk wordt gegeven, terwijl de schoolprestaties goed zijn.  

Conclusie

Er wordt steeds meer bekend over positieve effecten en bewegen op leren bij kinderen. Onderzoeken over het precieze effect zijn nog beperkt, maar zullen komende jaren toenemen. Bij Monkey Moves volgen we dit op de voet, en houden jou op de hoogte. Laat mijn blog een oproep zijn voor jouw kind. Laat je kind van jongs af aan in aanraking komen met sport en bewegen. Sport en bewegen is leuk! Bij Monkey Moves geven we jouw kind een positieve ervaring (één van de kernwaardes van onze lessen: ieder kind komt altijd met een smile uit de les!). Kinderen hebben de rest van hun leven profijt van goed leren bewegen op jonge leeftijd! Jong geleerd is oud gedaan!   P.S. Kom je die positieve vibe en onze lesmethode een keer uitproberen? Jij en je kind zullen er geen spijt van krijgen!      

Bronnen

• Bailey, R. (2006). Physical education and sport in schools. A review of benefits and outcomes. American School Health Association.
• Collard, D., Boutkan, S., Grimberg, L., Lucassen, J., & Breedveld, K. (2014). Effecten van sport en bewegen op de basisschool. Voorstudie naar de relatie tussen sport en bewegen op school en schoolprestaties. Utrecht Mulier Instituut.
• Diamond A. Close interrelation of motor development and cognitive development and of the cerebellum and prefrontal cortex. Child Dev 2000 Jan-Feb;71(1):44-56.
• Hartman, E., Greeff, J.W. de, Verburgh, L., Meijer, A., Fels, I.M.J. van der, Smith, J., … Visscher, C. (2015). Effecten van fysieke activiteit op cognitie en de hersenen van kinderen in het primair onderwijs. Groningen: Universitair Medisch Centrum Groningen.
• Ridler K, Veijola JM, Tanskanen P, Miettunen J, Chitnis X, Suckling J, et al. Fronto-cerebellar systems are associated with infant motor and adult executive functions in healthy adults but not in schizophrenia. Proc Natl Acad Sci U S A 2006 Oct 17;103(42):15651-15656.
• Singh AS, Uijtdewilligen L, Twisk JWR, van Mechelen W, Chinapaw MJM. (2012). Physical activity and performance at school. A systematic review of the literature including a methodological quality assessment. Arch Pediatr Adolesc Med, 166:49-55.
• Slingerland, M. (2014). Physical education’s contribution to levels of physical activity in children and adolescents. (PhD), Maastricht University.
• Stegeman H. Effecten van sport en bewegen op school: een literatuuronderzoek naar de relatie van fysieke activiteit met de cognitieve, affectieve en sociale ontwikkeling. 2007. 's-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Insituut.
• Tremblay SM, Inman JW, Willms JD. The relationship between physical activity, self-esteem and academic achievement in 12-year old children. Pediatric exercise science 2000;12:312-323.
• Trudeau F, Shephard RJ. Relationships of physical activity to brain health and the academic performance of schoolchildren. American Journal of Lifestyle Medicine 2010.
• Van den Berg V, Saliasi E, de Groot RH, Jolles J, Chinapaw MJ, Singh AS. (2016) Physical Activity in the School Setting: Cognitive Performance Is Not Affected by Three Different Types of Acute Exercise. Front Psychol, 17;723. Vrij toegankelijk via: http://journal.frontiersin.org/article/10.3389/fpsyg.2016.00723/ full.
• Whitehead JR, Corbin CB. Self-esteem in children and youth: the role of sport and physical education. Human Kinetics 2000:175-203.