Risicovol Spel: Een Noodzaak voor Ontwikkeling

Door: Bart Poot (Oprichter Monkey Moves en Bewegingswetenschapper)

De term 'risicovol spelen' (risky play) is geïntroduceerd door de Noorse professor Ellen Beate Sandseter om te beschrijven welke aspecten van spelen verloren gaan wanneer kinderen te veel worden beschermd en wat de gevolgen daarvan zijn voor hun ontwikkeling2. Risicovol spelen omvat spannende, uitdagende en avontuurlijke activiteiten waarbij een reële kans bestaat op een kleine verwonding. Kinderen verkennen en verleggen hun grenzen door nieuwe activiteiten uit te proberen en hun angsten te overwinnen. Dit proces geeft hen een gevoel van opwinding, trots en zelfvertrouwen, wat risicovol spelen aantrekkelijk maakt. Sandseter onderscheidt zes categorieën van risicovol spelen: spelen op hoogte (zoals klimmen en balanceren op hoogtes); spelen met snelheid (schommelen, skaten, hard fietsen, van een heuvel af rennen); spelen met ‘gevaarlijke’ voorwerpen (messen, pijl en boog, hamers, spijkers); spelen op gevaarlijke plekken (spelen bij water of vuur); ruw spel (stoeien, vechtend spelen, met stokken/zwaarden sparren); en spel uit het zicht (op ontdekkingstocht gaan, verstoppertje spelen)2. Elk van deze categorieën biedt kinderen de mogelijkheid om hun fysieke en mentale capaciteiten te testen, wat essentieel is voor hun ontwikkeling.

Risicovolspel stelt kinderen in staat om hun fysieke grenzen te verkennen, zelfvertrouwen op te bouwen en risico’s beter in te schatten. Onderzoek toont aan dat door het aangaan van fysieke uitdagingen, kinderen vaardigheden ontwikkelen om risico's in te schatten en hun angsten te beheersen, wat bijdraagt aan emotionele regulatie en veerkracht3. Daarnaast heeft vrij buitenspelen een positieve invloed op motorische vaardigheden, omgevingsbewustzijn en creativiteit4. Risicovol spelen draagt niet alleen bij aan fysieke ontwikkeling door bewegingen zoals klimmen en glijden, maar ook aan sociale vaardigheden doordat kinderen meer sociale interacties hebben kunnen ze beter conflicten oplossen en emoties van speelmaatjes herkennen5,6. Bovendien helpt het kinderen om een positieve houding aan te nemen in termen van ‘ik kan het’ en daarmee gaat een kind uitdagingen meer zien als iets om van te genieten dan om te vermijden. Dit vergroot onafhankelijkheid en zelfvertrouwen, wat belangrijk kan zijn voor hun doorzettingsvermogen als ze geconfronteerd worden met uitdagingen. Hiermee ontwikkelen ze veerkracht, waardoor ze uitdagingen leren zien als kansen in plaats van bedreigingen6,7.

Het is een paradox dat de angst om kinderen risicovol te laten spelen juist kan leiden tot een verhoogde kans dat kinderen in risicovolle situaties verkeerde beslissingen nemen of angstig worden3. Het is cruciaal dat kinderen leren risico's zelf in te schatten, maar hierbij moeten ze wel de juiste begeleiding krijgen om hun grenzen te kennen. Wanneer een kind nog niet de vaardigheden bezit om risico's adequaat in te schatten, of wanneer de risico's voor het kind niet zichtbaar zijn, is begeleiding van volwassenen noodzakelijk. Een voorbeeld hiervan is spelen bij open water: voor een kind van 2 jaar zonder toezicht vormt dit een onaanvaardbaar risico, terwijl een 12-jarige met een zwemdiploma in dezelfde situatie veel minder gevaar loopt. Het inschatten van risico's moet daarom afgestemd zijn op de individuele capaciteiten van het kind en de specifieke situatie.

17 secondenregel

Gun kinderen ervaringen waarin ze met tegenslagen te maken krijgen, laat kinderen zelf inschatten of ze iets wel of niet kunnen. Wel eens gehoord van de 17 secondenregel1? Niet wetenschappelijk onderbouwd, wel een eye-opener. In plaats van direct in te grijpen zodra je je zorgen maakt over wat je kind doet tijdens vrij spel, neem even afstand. Adem diep in. Tel tot 17. En kijk toe.

Het is soms lastig om niet direct het worst case scenario in te beelden en in te grijpen als je bang bent voor wat je kind aan het doen is. De 17-secondenregel geeft ouders en verzorgers de kans om hun gedachten te vertragen en niet direct op hun angst te handelen. Hierdoor kunnen ze beter inschatten of het echt nodig is om in te grijpen, en waarderen ze dat hun kind in staat is om zelfstandig problemen op te lossen. Een eventuele ‘val ervaring’ bevat een sterk leereffect voor het inschatten van risico’s.

Lees hier het volledige artikel in Sportgericht.

Bronnen:

1. https://activeforlife.com/17-second-rule-risky-play
2. Sandseter EBH (2007). Categorizing risky play: how can we identify risk-taking in children's play? European Early Childhood Education Research Journal, 15 (2), 237-252.
3. Sandseter EBH & Kennair LEO (2011). Children’s Risky Play from an Evolutionary Perspective: The Anti-Phobic Effects of Thrilling Experiences. Evolutionary Psychology, 9 (2), 257-284.
4. Taylor A & Kuo F (2006). Is contact with nature important for healthy child development? State of the evidence. In Spencer C & Blades M, Children and their environments, pp. 124-140. Cambridge, UK: Cambride University Press.
5. Veiga G et al. (2016). Social Competence at the playground: preschoolers during recess. Infant and Child Development, 26 (1).
6. Brussoni M et al. (2015). What is the relationship between risky outdoor play and health in children? A systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 12 (6), 6423-6454.
7. Rutter M (2006). lmplications of resilience concepts for scientific understanding. Annals of the New York Academy of Science, (1094), 1-12.