Variatie is de sleutel tot succes

Door: Bart Poot

Bernstein en zijn onderzoek naar variatie

Uit onderzoek van Bernstein (1967) naar het slaan van een spijker met een hamer door een getrainde smit, komt naar voren dat geen enkele beweging exact hetzelfde uitgevoerd werd, terwijl het doel gelijk bleef. Bernstein concludeerde dan ook dat twee bewegingen met hetzelfde doel, niet exact hetzelfde worden uitgevoerd (Bernstein, 1967). Daarnaast zijn ook individuele verschillen in het uitvoeren van bewegingen bekend. Als het niet mogelijk is om exact dezelfde beweging te reproduceren, waarom zou je dan de ideale beweging trainen? Variatie is de sleutel tot succes. Juist het trainen van verschillende bewegingsmogelijkheden (variatie) zorgt voor het aanpassingsvermogen op breinniveau om uiteindelijk het gewenste doel te bereiken. 

De hersenen van mensen zijn enorm plastisch (vervormbaar) van aard en kunnen zich uitermate goed aanpassen. Dit vermogen om aan te passen is trainbaar (gelukkig maar) en vormt eigenlijk de basis van leren. Bij leren vindt er namelijk een permanente verandering op breinniveau plaats (er worden verschillende verbindingen in de hersenen gemaakt) op basis van een specifieke ervaring met de omgeving. Het lichaam staat voor een motorische uitdaging en vindt zelf een oplossing voor dit motorische probleem (uitdaging). Door te variëren binnen de taak, individu en omgeving (Peter Beek, 2011) vindt het brein verschillende routes in het oplossen van de beweeguitdaging (er zijn meerdere wegen naar Rome). Hoe vaker dat geoefend wordt en met hoe meer variatie, hoe beter het brein uitgedaagd wordt om oplossingen te vinden en zich dus aan te passen op de uitdaging. Hoe goed je je kunt aanpassen (het aanpassingsvermogen) bepaalt voor een groot deel het succes.

Voorbeeld van Leren - Een analogie hoe wij naar leren kijken

Sluit je ogen. Er gaan twee scenario’s afspelen.

1. Beeld je in dat je thuis op de bank zit en je te horen krijgt dat je zo snel mogelijk naar gymzaal X bij jou in de buurt moet komen. Je hebt de route naar deze gymzaal al 1000 keer afgelegd op de fiets. En je hebt altijd dezelfde route genomen. Je kunt deze route dromen! Zelfs met je ogen dicht kun je de gymzaal bereiken. Je hebt tijdens “deze 1000 keer uitvoeren van deze route” geleerd hoe je daar moet komen. Als je voor jezelf deze route op een landkaart zou moeten uittekenen dan weet je allerlei specifieke details te noemen van deze route van punt A (jouw huis) naar punt X (de gymzaal). Er is echter maar 1 route te vinden op deze landkaart. Deze manier van leren is een hele traditionele manier van leren. Jij bent expert op deze route van locatie A (jouw huis) naar locatie X (de gymzaal) op de fiets. Dit is een voorbeeld van traditioneel leren. Het herhalen van de ideale beweging. Echter als er wat verandert in de taak (je gaat met de auto i.p.v. met de fiets), individu (stomdronken of oververmoeid) of omgeving (de weg is afgesloten en je moet noodgedwongen een andere route volgen) dan zou het zomaar kunnen zijn dat je de weg niet meer weet.
2. Beeld je in dat je thuis op de bank zit en je te horen krijgt dat je zo snel mogelijk naar gymzaal X bij jou in de buurt moet komen. Je bent al 1000 keer bij de gymzaal geweest. Je hebt echter elke keer dat je naar de gymzaal gaat een andere route genomen en hebt dit zowel wandelend, op een stadsfiets, een bakfiets en met de auto gedaan. Als je voor jezelf de landkaart uit tekent dan zal dat een rijk gevulde kaart zijn met heel veel verschillende routes (zowel wandelpaden, als fietspaden als autowegen). Je hebt al deze routes en combinaties van deze routes al eens een keer afgelegd. Dit is een differentiële manier van leren (elk oefenmoment is een andere variatie). Jij bent expert om van locatie A (jouw huis) naar locatie X (de gymzaal) te komen. Dit is een voorbeeld van differentieel leren (iedere oefenvorm is anders dan de voorgaanden). 

Het doel blijft gelijk, namelijk van locatie A naar locatie X komen. De landkaart is je brein. In scenario 1 zijn er in je brein verbindingen aangelegd die zorgen dat je heel goed bent in die ene route. In scenario 2 zijn er veel meer verbindingen gevormd in je brein (de landkaart is veel uitgebreider). 

Als je nu gevraagd wordt om zo snel mogelijk van je huis (locatie A) naar de gymzaal (locatie X) te gaan, dan ga je in scenario 1 je bekende route af. Echter enige variatie op de route (wegafsluiting bijvoorbeeld) zorgt ervoor dat je moet gaan improviseren. In scenario 2 kan je snel schakelen tussen verschillende routes en kan je “on the spot” een beslissing maken wat gegeven de situatie de snelste weg is. Terwijl je op de fiets naar de gymzaal fietst en je even verderop een stoplicht op rood ziet staan, kan je onbewust een keuze maken of het verstandig is te wachten voor dat rode stoplicht, of juist rechtsaf te slaan en een andere route te nemen (omdat je uit ervaring weet dat dat stoplicht heel lang op rood staat). Die afweging kan je maken omdat je heel veel verschillende routes kunt rijden en al hebt ontdekt. ‘On the spot’ bepaal je welke combinatie van routes voor dat moment de juiste route is. Er zijn meerdere wegen naar Rome luidt een oud en wijs gezegde.

Wij geloven dat je het beste kunt leren met heel veel variatie. Variatie in taak, individu en omgeving. Door al deze variaties leg je verbindingen in het brein en kan jij onbewust een keuze maken in welke combinatie van bewegingen nodig is om gegeven deze situatie tot de oplossing te komen. Variatie is de sleutel tot succes! Hoe goed je je kunt aanpassen aan de situatie bepaalt hoe goed je iets geleerd hebt.

Door middel van deze analogie over de fietsroute naar de gymzaal, heb ik geprobeerd om het belang van variatie uit te leggen. Die variatie is essentieel bij differentieel leren. Een bekende uitspraak van Schöllhorn is: ‘Nie das richtige trainieren, um richtig zu spielen’ (Schöllhorn, Sechelmann, Trockel en Westers, 2004).