Wat is spelen nou eigenlijk?

Door: Bart Poot (Oprichter Monkey Moves en Bewegingswetenschapper)

Er zijn verschillende definities van spelen te beschrijven. Peter Gray, een vooraanstaand psycholoog op het gebied van spelonderzoek, beschrijft vijf kenmerken van spelen die het vaakst voorkomen in wetenschappelijke werken over spelen. Hoe meer een activiteit al deze kenmerken bevat, hoe meer mensen geneigd zijn die activiteit als spelen te beschouwen. Spelen is een activiteit die (1) zelfgekozen en zelfgestuurd is; (2) intrinsiek gemotiveerd; (3) gestructureerd door mentale regels; (4) fantasierijk; en (5) uitgevoerd in een actieve, alerte, maar niet-gestreste gemoedstoestand1.

Spelen is zelfgekozen en zelfgestuurd

Spelen is een activiteit die iemand kiest omdat hij het wil, niet omdat het verplicht is. Het is zelfgestuurd, waarbij spelers niet alleen beslissen dat ze willen spelen, maar ook hoe ze spelen, en in sociaal spel worden regels alleen geaccepteerd als iedereen ermee instemt. De belangrijkste vrijheid in spelen is de vrijheid om te stoppen, wat ervoor zorgt dat alle deelnemers doen wat ze echt willen en dat consensus essentieel is om het spel voort te zetten. Kinderen leren gaandeweg voor zichzelf opkomen, zich te voegen naar de groep (conformiteitsbias) en ook zich te vormen tot een leider of volger (prestigebias). Er wordt geleerd dat het horen bij een groep waardevol is en de groep leert het belang van de groep bij elkaar houden. De ongeschreven regels waar onze maatschappij op steunt worden vrijwel niet geleerd wanneer er niet zelfgekozen en zelfgestuurd gespeeld kan worden.

Spelen komt vanuit intrinsieke motivatie

Spelen is een activiteit die wordt uitgevoerd omwille van het plezier zelf, niet voor een externe beloning, waarbij de nadruk ligt op het proces in plaats van het eindresultaat. Hoewel spel doelen kan hebben, zijn deze ondergeschikt aan de ervaring van het spel zelf en niet de enige reden om te spelen. Het plezier zit in het doen, en niet in het bereiken van een doel of het ontvangen van een beloning. Kinderen genieten bijvoorbeeld meer van het bouwen (het proces) van een zandkasteel dan van het hebben ervan.

Spelen is gestructureerd door mentale regels

Spelen is een vrij gekozen activiteit, maar het heeft altijd een bepaalde structuur die voortkomt uit regels in de gedachten van de spelers. Deze regels geven grenzen aan waarbinnen het spel plaatsvindt, maar laten ruimte voor creativiteit en zelfsturing. In sociaal spel is het essentieel dat alle spelers een gedeeld begrip hebben van de regels, en veel tijd wordt besteed aan het bereiken van consensus, omdat een speler die zich niet aan de regels houdt, het spel kan verstoren. Denk bijvoorbeeld bij een spel als politie-en-boefje aan de regel dat je elkaar mag pakken, maar zonder geweld.

Spelen is fantasierijk

Bij spelen speelt verbeelding of fantasie een belangrijke rol, vooral in spel waar spelers karakters en verhalen creëren. In verschillende vormen van spel, zoals doen-alsof spel of constructief spel, begrijpen spelers dat het om een fantasiewereld gaat, wat samenhangt met de regels van het spel die door verbeelding worden bepaald in plaats van door de wetten van de natuur.

Spelen is uitgevoerd in een actieve, alerte, maar niet-gestreste gemoedstoestand

Spelen vereist bewuste controle over het eigen gedrag, met aandacht voor het proces en de regels, wat een actieve en alerte geest vraagt. Omdat spelen niet wordt gedreven door externe eisen of sterke biologische behoeften, is de speler relatief vrij van druk of stress, en de aandacht is meer gericht op het proces dan op het eindresultaat.

Spelen is een fundamentele activiteit voor de ontwikkeling van kinderen. Volgens Peter Gray, is spelen cruciaal en stelt hij dat spelen kinderen helpt om intrinsieke interesses en competenties te ontwikkelen; zelf beslissingen te nemen, problemen op te lossen, zelfbeheersing te leren, en regels te leren volgen; eigen emoties te leren reguleren; vriendjes te maken en sociale interacties aan te gaan met anderen en vreugde te ervaren4.

Dit proces vindt vaak plaats zonder directe tussenkomst van volwassenen en is van nature zelfgestuurd, wat spelen onderscheidt van georganiseerde activiteiten zoals sport. Al deze effecten van spelen hebben een positief effect op de mentale gezondheid van kinderen.

Gray benadrukt dat ongestructureerd spel, ook wel vrij spel genoemd, een essentiële rol speelt in de ontwikkeling van emotionele regulatie en sociale vaardigheden. In de afgelopen decennia is er echter een duidelijke afname in vrij spel te zien, ofwel de tijd die kinderen besteden aan ongestructureerd spel2. Dit komt deels door de toegenomen schooldruk en de invloed van technologie, maar ook door de perceptie van ouders dat de buitenwereld gevaarlijker is geworden. We refereren hier aan de zogenaamde ‘curling ouders’. Curling ouders zijn ouders die de weg voor hun kinderen gladstrijken, net zoals bij curling, waar de spelers de ijsbaan borstelen zodat de curlingsteen soepel verder kan glijden. In dit geval zijn het de ouders die alle obstakels uit de weg ruimen en kinderen overbeschermend opvoeden. Deze afname van spelen is gekoppeld aan een toename in psychische problemen bij kinderen, zoals angst en depressie2. Het belang van tegenslagen en weerstand ervaren heeft een direct fysiologisch belang en is terug te zien in de botdichtheid bij kinderen die te weinig springen, vallen en weer opstaan. De paradoxale gedachte bij de constatering dat kinderen tegenwoordig vaker een bot breken is dat we de omgeving dus veiliger moeten maken voor kinderen. Dit is echter niet wat een kind nodig heeft om gezonde botten te ontwikkelen. De aanmaak van meer botweefsel wordt alleen maar gestimuleerd door impact op de botten. Dus veel vallen en opstaan, rennen en touwtje springen, creëert sterkere botten3. De gedachte zou dus juist moeten zijn: we zien een toename in botbreuken, we moeten kinderen meer laten spelen en meer de kans geven om te vallen en opstaan.

Lees hier het volledige artikel in Sportgericht.

Bronnen:

1. Gray P (2009). Play as a Foundation for Hunter-Gatherer Social Existence. American Journal Of Play, 1 (4), 476–522.
2. Gray P (2011). The decline of play and the rise of psychopathology in children and adolescents. American Journal Of Play, 3 (4), 443–463.
3. Polfliet L, De Henauw S, Sioen I (2011). Belang van fysieke activiteiten bij de botontwikkeling van kinderen.